Met filmmaker Jonathan de Jong. Interview door Yoeri van Esseveld.

Het thema van het VERS magazine is dit jaar ‘verbinding.’ Zelf raakte ik al gauw geïnteresseerd in wat verbinding allemaal in de weg kan zitten. In Nederland sta je als filmmaker voor diverse blokkades en uitdagingen zoals commercialisering, financiële gatekeeping, institutionele verpoldering, maar ook het behouden van ownership over je eigen narratief en carrièrepad.

Tijdens het VERS filmfestival ontmoette ik filmmaker Jonathan de Jong. Hij sprak daar onder andere met zorgvernieuwer Teun Toebes over hun nieuwe documentaire, ‘Human Forever’, die nu al de best bekeken human interest documentaire in Nederland ooit is. ​​Samen delen zij de missie om de levenskwaliteit van mensen met dementie wereldwijd te verbeteren, door te laten zien dat wereldwijd de verandering allang is begonnen. 

Het viel mij direct op hoe Jonathan in alle openheid, zonder enige verlegenheid, sprak over de blokkades binnen onze filmindustrie waar hij tijdens het maken van deze documentaire mee te maken kreeg en uiteindelijk overwon. Met ‘Human Forever’ maakte hij impact door het geheel anders aan te vliegen. Ik vroeg Jonathan naar zijn onconventionele carrièrepad als autodidacte filmmaker en wat verbinding in zijn ervaring in de weg zit.

Y: Jonathan, waar ben jij begonnen om te kunnen maken wat je nu maakt?

J: Ik heb denk ik de minst logische route genomen. Door me verkeerd te hebben laten informeren ben ik van de middelbare school in Twente naar Groningen gegaan om rechten te sturen. Waar ik vlak voor het einde een harde exit naar Kaapstad maakte, zonder bachelors of een master op zak. Daar dacht ik, ik moet mijn initiële passie achterna, want ik wilde vroeger altijd filmmaker worden. Maar dat is heel spannend, juist omdat die wereld eigenlijk onbereikbaar lijkt voor heel veel mensen. Helemaal als je niet aan de filmacademie studeert of toneelschool of wat dan ook, maar rechten hebt gestudeerd. Wat daar helemaal haaks op staat, dus dan denk je, hoe kom ik daar?  In mijn beleving moest je daarvoor in bepaalde kringen verkeren en eerst hele lange trajecten doorlopen voordat je in de buurt van regie kon komen.

Ik kwam terug in Amsterdam en ging anti-kraak wonen. Ik rolde via het produceren van excentrieke feestjes in het nachtleven naar filmproductie. Iedereen die ik daar op mijn pad tegenkwam vroeg ik allemaal een stukje met me mee te lopen, om me verder te brengen. Wat ik heb ervaren is dat als je weet wat je nodig hebt en toe kan geven waarin je nog moet groeien. Mensen daar heel graag tijd en ruimte voor willen maken en je willen helpen. Toen ik Thomas Kaan ontmoette zei hij: “De enige tip die ik je mee kan geven Jonathan, is zelf iets maken. Als je ertussen wil komen, als jij wil laten zien wat jij kan, maak het.” En toen dacht ik dat is makkelijk gezegd dan gedaan. Toch heeft die zin mij nooit losgelaten en ben sindsdien op zoek gegaan naar de weg van documentairemaker. Waarbij ik voor mijn eerste project meteen werd beloond met een award.

Y: ‘Human Forever’ heeft inmiddels al tot veel nieuwe gesprekken geleid, bijvoorbeeld tussen het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en zorgvernieuwers zoals Teun. Daarom vind ik het opmerkelijk dat makers zoals jij, die dit verhaal onbaatzuchtig en waarheidsgetrouw wilden vertellen, tegen zoveel blokkades aanliepen binnen onze industrie.

J: Dat is inderdaad heel gek, maar ik denk zelf omdat ik zei dat wij iets anders wilden vertellen dan het dominante beeld dat van dementie bestaat. Dan stuit je in eerste instantie op weerstand, omdat mensen denken: hoezo? Is er dan een ander verhaal mogelijk? Klopt dat dan wel? Dat is in eerste instantie logisch. Als je vervolgens gaat proberen ambassadeurs te zoeken die je verder willen helpen, helpen, zie je eigenlijk dat fondsen, omroepen en instellingen binnen onze industrie het heel erg moeilijk vinden om hun eigen visie of waarheid los te laten om de stap naar jou te durven zetten en te vragen hoe zij het project kunnen helpen. Wat mij opviel is dat veel mensen meer bezig zijn met hun eigen bedrijf, instelling, fonds, image of noem het maar op. In mijn ervaring weken deze belangen vaak af van waar het echt om draaide, namelijk de inhoud.

Y: Welk verhaal wilden jij en Teun samen vertellen?

J: Teun en ik hadden een droom om het dominante beeld over dementie te gaan veranderen, door een meer genuanceerd verhaal over dementie naar het wereldtoneel te tillen. Het huidige beeld is met name gericht op verlies en beperkingen. En daarmee doen we de mensen met dementie echt tekort. Tegelijkertijd moet je dan ook zelf kwetsbaar durven zijn en kunnen zeggen, dit is onze visie en hier staan we voor. Wat heel eng is om te zeggen tegen potentiële ambassadeurs , want het gaat om de financiering van je passieproject. Door niet het dominante narratief te kiezen als uitgangspunt voor de film, maar een wat breder en genuanceerder vetrekpunt te nemen, kwamen we in een wereld terecht met veel blokkades.

Y: Wat waren de grootste blokkades of uitdagingen die jij tegenkwam als filmmaker? 

J: Eén van de allermoeilijkste uitdagingen waren de financiering en distributie, en dat zullen meer mensen in de filmwereld beamen. Toentertijd ben ik begonnen met onze film en zijn Teun en ik samen in het diepe gesprongen. Al snel kwamen wij in aanraking met het Ministerie van VWS die de film goed vonden passen bij hun G20-top. De film zou in eerste instantie volledig gefinancierd worden door de overheid, maar door een samenloop van omstandigheden ging dat niet meer door. Dat was een spannende tijd, want ik had net mijn eigen bedrijf gestart en alles wat ik had geïnvesteerd in deze film.

Gelukkig waren er een aantal ambassadeurs in de zorgsector en politiek die ons bleven steunen en er samen met andere stakeholders voor zorgden dat er toch financiering binnenkwam. Helaas wel een fractie van het oorspronkelijke bedrag, maar genoeg om door te kunnen gaan met filmen. We moesten onszelf gaandeweg opnieuw uitvinden om de film te redden. Het belangrijkste was dat de film er zou komen. Dat de aanhouder wint, ben ik inmiddels heilig van overtuigd.

Y:  De aanhouders wonnen zelfs een Gouden Kalf voor best bezochte bioscoopfilm en documentaire 2024. Hoe gaat zoiets in z’n werk als onafhankelijke maker?

J: Succes begint met een plan of een visie, waarna je moet kijken hoe je van jouw droom een droom van velen kunt maken. Je moet je vasthouden aan die visie en je tegelijkertijd kwetsbaar opstellen en om hulp durven vragen als dat nodig is. Juist toen veel deuren dicht gingen, bleven Teun en ik zoeken en vonden mensen binnen en buiten de filmwereld die in ons verhaal en onze missie geloofden, waardoor we zelf het vliegwiel konden aanzwengelen. Op zich allemaal losse mensen die ons een gunst bewezen, maar samen vormden ze een soort paard van Troje waarmee we de gesloten filmwereld konden veroveren. Dus daar zijn we iedereen ook mega dankbaar voor.

Jonathan de Jong (links) en Teun Toebes (midden) en Bastiaan Brand (rechts) met Gouden Kalf tijdens Nederlands Fimfestival Gala 2024. © Jonathan de Jong 

Y:  Landelijk in Pathé bioscopen draaien en een Tuschinski rode loper première is niet niks.

J: We hadden ervan gedroomd om het gesprek over dementie mainstream te maken. Ineens belde Teun Teun mij op: “Jonathan, iemand van Pathé belt die zei: ‘Hé wat een prachtige film. Ik heb een moeder met dementie en wij geloven heel erg dat deze film bij Pathé zou kunnen passen. Willen jullie dat?'” We zeiden ja en binnen drie weken vertoonde Pathé Human Forever exclusief in hun bioscopen. Terwijl we zelf nul marketing budget hadden gaven zij als wederdienst meteen landelijke dekking voor de film, hielpen ons met een distributeursnummer. Wij zouden als tegenprestatie overal komen om de film in te leiden, voor Q&A’s en noem maar op. We hebben meer dan 240 cast visits gedaan sinds november en mensen aangesproken van 18 tot en met 60-70 jaar. Dat zorgde ervoor dat de tractie die we hadden ook op social media zich als een soort olievlek verspreidde. Ook voor de première vonden we gulle ambassadeurs die in ons idee geloofden, want waarom verdient een documentaire met een onderwerp als dit niet net zoveel aandacht als een glitter and glamour James Bond of Dune première, dachten wij opportunistisch? Ook hier benoemden wij onze partners overal in de media, want we geloven dat je altijd mensen moet belonen als ergens in geloven. Dat is die wederkerigheid die je verder brengt.

Y: Hoe reageerden distributeurs en filmhuizen hierop?

J: Human Forever draaide tussen Barbie en Oppenheimer in. Binnen twee weken hadden wij de ‘Kristallen film’ wat meer dan 10.000 bezoekers betekent.  Inmiddels zijn we in Nederland wel voorbij de 80.000 bezoekers,, dat zijn aantallen die we nooit zonder Pathé hadden kunnen bereiken. Toen eenmaal het succes daar was, werden we veel gebeld. Distributeurs en eigenaren van filmhuizen waren kritisch. Ze vroegen: “Waarom mag de commerciële partij eerst en wij later?” We kregen toch wat afgunst vanuit de arthouse scene. Ze zeiden: “Jongens, dat is niet de juiste weg om een film uit te brengen.” 

Y: Wat zou volgens hen dan wel ‘de juiste weg’ zijn?

J: Kijk, ik ken niet het hele landschap. Ik kan alleen vertellen over de route die wij hebben afgelegd. En daarin zie ik alleen maar hoe het huidige systeem voor veel vertraging gezorgd heeft. Toen ik SEE NL ging bellen, die de belangen behartigt  voor Nederlandse films in het buitenland en ook door het Nederlands Filmfonds worden gefund, zeiden ze: “Als je niet de gewone route kiest, kom je niet op onze radar.” Dat was hard om te horen. 

Als je de wereld echt wil veranderen of een andere boodschap hebt, en je wilt talenten zonder de gebruikelijke financiële stromen een kans geven, dan lijkt er eigenlijk geen plek voor je in de filmwereld. We werden buitengesloten, omdat we niet gefund waren door het Nederlands Filmfonds, dat het meeste geld van de overheid krijgt. Ze selecteren alleen films die ze zelf hebben gefund voor hun portfolio naar SEE NL, dat ook de belangen behartigt voor buitenlandse festivals. Een medewerker zei telefonisch tegen mij: “Als je niet gefund wordt, kom je niet op een festival terecht. Het heeft geen zin om dat zelf te organiseren. Wij dragen Nederlandse films voor die succes kunnen hebben in het buitenland, maar als je niet gefund wordt, hoor je daar niet bij.”

Y: Maar dat is interessant. Zijn eisen, clubjes en regels belangrijker geworden dan de boodschap van een verhaal?

J: In mijn ervaring zeker, en vooral het support daarvan. Je ziet dat dezelfde mensen waar we mee in gesprek waren, in de jury zitten van verschillende clubjes. Ook het Nederlands Filmfonds heeft nooit iets tegen ons gezegd als: “Hey jongens, wat goed gedaan” of “Wat leuk dat jullie er zijn, als onafhankelijke makers met een fantastische hoopvolle film die alle records verbreekt.” Het was tot op heden radiostilte, maar daar gaat binnenkort eindelijk verandering in komen.

Met het bedrag dat ze jaarlijks kunnen investeren in films, lijkt het alleen voor de gebruikelijke namen of via de gebruikelijke route te zijn. Als je dan toch doorbreekt, is het jammer dat het Nederlands Filmfonds niet zegt: “Hé jongens, wij omarmen jullie film. Hoe kunnen we jullie nog extra helpen?”

Die radiostilte vond ik altijd gek. Op distributeurs nieuwjaarsborrels durfden mensen bijna niet pu te zeggen dat ‘Human Forever’ bijna niet publiekelijk te zeggen dat Human Forever hun favoriete film was, omdat we niet aangesloten waren bij de distributeursclub. Ze zeiden: “Moet je dat dan wel doen? Want de jongens zijn geen lid.” Ik voelde aan alle kanten dat de clubjes belangrijker waren dan de inhoud van mijn film. 

Y: Wat kan het Filmfonds daar volgens jou aan doen?

J: Dan hebben we het over een systeem wat moet veranderen. Daar gaat Human Forever in feite ook over. Teun is zorgvernieuwer en kijkt heel erg vanuit de bril van hoe hebben we dit systeem gemaakt in Nederland en wat kan erin veranderen? De filmwereld is ook een systeem met partijen die allemaal aan elkaar gelinkt zijn. Als we willen dat dat systeem verandert, moeten we zelf uit deze cirkel stappen. Wij zijn zelf het systeem, dus wij moeten nadenken over hoe we gezamenlijk een stap voorwaarts kunnen maken, zonder mensen buiten te sluiten.

Juist in de creatieve wereld, waar iedereen zijn weg op een andere manier aflegt, moeten fondsen en andere belanghebbende partijen die verschillende routes gaan erkennen. Ontmoet ook zelfstandige makers die genoeg te bieden hebben aan de Nederlandse film. Verbind en faciliteer ook hun om verder te komen. Zeg niet alleen: “Doe eerst dit, ga eerst dat allemaal doen, en dan kom je bij ons terug. Nee, vertel je verhaal. We beoordelen je echt op je verhaal, op je visie. En misschien faciliteren wij je dan wel met een ervaren team. En vullen jou aan daar waar je nog minder ervaren in bent. 

Want zo verbind je niet alleen makers van verschillende niveaus en denkwijzen, maar zo breng je ook meer mensen samen en creëer je een diverser medialandschap. Waarin meer makers zich vertegenwoordigd voelen. Waarin meer verhalen een kans krijgen om vertegenwoordigd te worden. En dan niet onze ego’s in de weg laten staan, door alleen films van geijkte makers te financieren. Die, hoe mooi ook, soms uiteindelijk maar door een paar mensen worden gezien. Hoe kunnen we onze blik verbreden? Waar is daadwerkelijk vraag naar? Dat zijn allemaal leuke onderzoeksvragen. Door het anders te gaan bekijken kan je ook hier in de filmwereld anders gaan doen.

Y: Hoe zouden makers dat volgens jou kunnen doorbreken?

J: Door niet alleen afhankelijk te hoeven zijn van het Nederlands Filmfonds. Moet je eens voorstellen wat Human Forever had kunnen bereiken met hun hulp. Ik ben niet zuur of rancuneus, ik vind het gewoon jammer. Zij hebben de macht en de kracht om iets groots te vertellen aan het Nederlandse publiek. Het is gek dat je buiten de boot lijkt te vallen als je niet de geijkte paden bewandelt zoals afstuderen aan een filmacademie of de juiste fondsen-route opvolgt. Waarom faciliteren we daarnaast niet meer makers die een andere route hebben gekozen en met hun verhaal of visie boven het maaiveld uit proberen te komen.

Het droevige eraan is, wanneer mensen hun film ambities of een ervaring met mij delen dan zeg ik altijd: “Het is voor iedereen, ook jij kan je verhaal vertellen, dus vertel het.” Je wordt niet alleen beoordeeld op je verhaal, ook op je kunnen. Logisch, maar de rijpheid om verhalen te vertellen ontstaat soms op een ander moment in iemands leven. Als je dan geblokkeerd wordt, omdat je niet het geijkte pad bewandelt, blijft het ontzettend moeilijk om verder te komen.

Y: Ook internationaal doet de film het inmiddels ontzettend goed. Hoe zijn deze relaties tot stand gekomen?

J: Sinds de release van de film op de G20-top en het grote succes in de Nederlandse en Vlaamse bioscopen is de internationale aandacht voor de film geëxplodeerd en krijgen we wekelijks verzoeken uit het buitenland om Human Forever ook daar uit te brengen. Net als in Nederland bereiden we deze releases en premières heel zorgvuldig voor, zodat we ook in elk land de hoopvolle beweging op gang kunnen brengen die de film hier ook heeft veroorzaakt. Dit doen we met grote social impact tours door elk land, die geweldig werken, maar er ook voor zorgen dat we sinds de release bijna onafgebroken onderweg zijn.

Y: Wat zijn enkele hoogtepunten van jullie internationale tour?

J: Voor mijn gevoel zit ik al meer dan een jaar in een achtbaan van hoogtepunten, die elke keer sneller en hoger gaat. We staan er niet genoeg bij stil, maar we zijn zo blij dat onze dromen na al het harde werk uitkomen. We hebben sinds de release al het voorrecht gehad om vijf continenten te bezoeken voor releases en filmtours, waarbij we de film met meerdere regeringen hebben bekeken en met hen in gesprek zijn gegaan over hoe ze hun samenlevingen inclusiever kunnen maken, daarnaast hebben verschillende universiteiten zoals Yale en Oxford onze film in hun opleidingen geïntegreerd en hebben organisaties over de hele wereld hun visie op basis van de film aangepast om te stoppen met het opsluiten van mensen met dementie en om meer de mens achter de aandoening te gaan zien. Dus ja, het is overweldigend allemaal, maar zo gaaf!

Filmvertoning bij Yale School of Public Health

Y: Wat hoop je dat het succes van ‘Human Forever’ bewijst?

J: Dat documentaires en hoopvolle verhalen over verbinding niet dood zijn bij het grote publiek. Dat dat juist ontzettend levendig is. Dat we misschien wel klaar zijn voor een volgende fase voorbij allerlei polariserende headlines. Maar om het grote publiek honger te laten krijgen naar hoopvolle perspectieven, moeten er eerst zaadjes geplant worden. Voor Human Forever was er bijvoorbeeld een interactieve theatertour van 77 voorstellingen door het land en hebben Teun en ik een internationale bestseller geschreven, VerpleegThuis.. Maar ik geloof dat er nog steeds veel invloedrijke mensen zijn binnen onze industrie die denken dat verbinding niet verkoopt.

Ik moet altijd denken aan Joris Luyendijk. Hij heeft lang als correspondent in het Midden-Oosten gewerkt. In zijn boek schreef hij dat hij nooit de voorpagina kreeg, wanneer hij schreef over hoe welvarend het daar ging, in contrast met het westerse beeld. Totdat hij verslag deed van de kernbommen in Irak. Toen kreeg hij ineens de kop, terwijl dat zo’n negatieve, angstaanjagende kop was. Maar dat werkt, angst verkoopt. Een uiterste opzoeken zorgt ervoor dat je meteen in de spotlight komt te staan. Vreedzame verhalen halen nauwelijks headlines, terwijl dat juist de dingen zijn die ons zin geven en verbinden met anderen in de wereld. 

Y: Na dit allemaal te hebben meegemaakt, wat motiveert je om door te gaan?

J: Terwijl de wereld op dit moment enorm polariseert, voel ik tegelijkertijd dat de honger naar verbinding groeit. Het is ook dankzij verbinding dat ik nu eindelijk verhalen kan vertellen waarin ik het mooie van de mens kan laten zien. We kunnen een gelukkiger leven krijgen met z’n allen als we meer gaan verbinden en beter gaan zorgen voor elkaar. Alleen daartoe moeten we elkaar nog wel toe zien te verleiden, want dat zijn we helemaal verleerd. Dat probeer ik te doen door continu de kracht door continu de kracht van de mens te laten zien waar we allemaal toe in staat zijn. 

Dat is een narratief wat we niet heel veel zien, omdat we heel erg de uiterste opzoeken van: in welk kamp zit je, ben je voor of tegen? Daarmee snijden we onszelf los van elkaar en van onszelf. We kunnen bijna geen genuanceerd gesprek meer hebben omdat we een kant moeten kiezen. We zijn helemaal naar de uitersten van het spectrum gegaan. Nu moet je bijna kiezen: ben je voor of tegen Rusland/Oekraïne? Voor of tegen Israël/Palestina? Op mensniveau verliezen beide kanten, en dat is zo verdrietig. Aan beide kanten gaan mensen dood, mensen die gewoon naar huis willen, in een warm bad, een kus willen krijgen van hun geliefde, en een betekenisvolle dag willen hebben.

Ik geloof dat de oplossing in het zachte ligt, in de nuance.  En daarom geloof ik heel erg in dat meer evenwichtige beeld. Genuanceerdere beelden over wie we zijn. En op welk onderwerp dat dan ook van toepassing is. Dat zorgt ervoor dat mensen denken: Hey daarmee kan ik mezelf mee verbinden, of ik zie mezelf meer in zo’n mens, dan dat ik een uiterste moet kiezen en daardoor een verharding ervaar tot de maatschappij. En ik denk dat juist daar, in het zachte, de  oplossing ligt voor heel veel problematiek. We moeten juist verbinding zoeken om onze kwetsbare planeet te behouden, in plaats van elkaar te bekritiseren en bevechten. ▮

De boodschap van Human Forever reist de wereld rond

De documentaire Human Forever maakt momenteel grote indruk en wordt inmiddels vertoond in maar liefst 18 landen. In Europa is de film te zien op prominente platforms zoals ARTE/ZDF, Videoland en VRT/Canvas. Maar het succesverhaal houdt daar niet op: dit jaar staan er nog meer internationale premières op de planning. Zo gaat de film in december in première in Kaapstad, Zuid-Afrika, en zullen ook Zweden, Noorwegen en Denemarken volgen.

In 2025 blijven regisseurs Jonathan en Teun met hun film toeren over de hele wereld. Op de agenda staan verre bestemmingen zoals China, Australië, de Verenigde Staten, de ABC-eilanden, Panama, Mexico en meerdere landen in Zuid-Amerika. Deze wereldwijde reis onderstreept niet alleen de universele aantrekkingskracht van Human Forever, maar ook de ambitie van het creatieve duo om hun boodschap wereldwijd te verspreiden.

Jonathan kijkt enthousiast terug op dit avontuur en vindt het geweldig om te zien hoe de film internationaal wordt opgepikt. Tegelijkertijd geeft hij aan dat het een enorme uitdaging is, omdat hij en Teun al volop bezig zijn met hun volgende internationale film, die gepland staat voor 2026. Het duo ziet het succes van Human Forever dan ook niet als een eindpunt, maar als een springplank naar hun volgende project.

‘Human Forever’ is nu direct te zien op Videoland

Inzicht van de maker Als je begint met maken voel je dan nooit te goed voor wie of welke klus dan ook. Maak van nieuwsgierigheid en medemenselijkheid je grootste kracht. Leer en reflecteer op elke stap die je tot nu toe hebt genomen. Vaak is datgene wat in eerste instantie als een offer voelt, later een geschenk. Alleen als je midden in dat proces zit, voelt dat niet zo. Juist deze offers maken je later een veel completere maker en mens. Wees eigenwijs en blijf altijd op zoek gaan naar wat jij graag wil, waar ga jij van aan? Waar wordt het spannend? En als het spannend wordt, spring in het diepe en wijk er niet voor uit. Zo blijf je dicht bij je gevoel en kom je vanuit jezelf in beweging naar wat jou onderscheidt als maker, dat heeft mij veel opgeleverd.

Dit artikel is geschreven door Yoeri van Esseveld.