door Jop Emonts
Van 20 tot 27 september werd in Utrecht weer het Nederlands Film Festival gehouden. Het is van oudsher de plek waar de nieuwste Nederlandse bioscoopfilms worden vertoond. Maar in recente jaren heeft de selectie zich steeds breder ontwikkeld richting de grenzen van wat we als film zien. Series, VR, installaties en andere immersieve media hebben de toekomst. VERS was aanwezig om die grenzen te verkennen.
De gerenommeerde Franse filmcriticus André Bazin heeft ooit gezegd dat de beste film ooit nog niet gemaakt is. Dat het filmmedium pas écht compleet is als het dichter komt bij de manier waarop mensen de wereld in het echt zien. Vanuit dit idee zou de opmars van VR-films ons steeds dichter bij die beste film ooit brengen. Maakt het die belofte waar? Is VR de volgende stap in het film kijken?
Floating with Spirits
Floating with Spirits (2023) van Juanita Onzaga is een Mexicaans-Nederlandse coproductie die van 20 tot 24 september te zien was in de bibliotheek aan het Neude. De film neemt de kijker mee in de Mexicaanse traditie rond de Dag van de Doden. Zodra je de VR bril opzet kom je terecht in een enge grot. In de eerste helft van de film neemt een kalme voice-over je mee met een meisje en haar moeder die in de prachtige bergen bloemen aan het plukken zijn voor op het altaar. Met de bloemen en kaarsen wijzen ze de weg aan de geesten van hun overleden familie.
In de tweede helft neemt de film een wat meer verrassende afslag. In de onderwereld ontmoet je geesten die de elementen vertegenwoordigen. Als je er lang genoeg naar blijft kijken verdwijn je in het ‘lichaam’ van de geest. Je komt in een andere wereld terecht. Driftig vliegende pixels brengen werelden van vuur, aarde en water tot leven om zo het traditionele besef van de Mexicaanse wereld visueel te maken.
De eerste helft lijkt nog heel erg op wat wij van films gewend zijn. Er is een verhaal en acteurs. Verschillende scènes vertellen een verhaal. Het enige verschil is dat je als kijker zelf de montage mag doen door te kiezen waar je heen kijkt. Zo kom je bijvoorbeeld midden in een gesprek en mag je kiezen wie je aan wilt kijken. Dit komt al helemaal tot leven als je op een drukke Mexicaanse begraafplaats belandt waar van alles aan de hand is.
Het tweede fantastische deel over de geesten lijkt minder op een film. De kijker kan op interactieve wijze zelf een pad kiezen. Verhaal en personages worden verder losgelaten. Interactiviteit is iets wat films niet kunnen bieden. Als je een film over geesten kijkt, zal een geest je nooit kunnen overnemen als je naar hem blijft kijken. De hele zaal wordt meegenomen in het verhaal, maar heeft daar zelf geen aandeel in. In deze film kies je een eigen pad, dat maakt het een mooi voorbeeld van iets waarin VR en immersieve media uniek zijn. Deze interactiviteit kwam nog sterker terug in de Nederlands-Turks-Amerikaanse coproductie Shadowtime (2023) van Sister Sylvester en Deniz Tortum.
Shadowtime
Shadowtime gaat over de geschiedenis van het ontstaan van VR. De film plaatst je in de schoenen van de uitvinder van de eerste VR-installatie die ineens een kubus voor zich ziet in de ruimte. Sterker nog, je kijkt zelfs door de belemmering van zijn primitieve prototype van de VR-bril. Weer is er een voice-over die de context toelicht en je begeleidt als de film vervolgens dieper de mogelijkheden van VR gaat ontdekken met een grijze mensenmassa, die dichter nadert iedere keer dat je wegkijkt, en een indringend 1-op-1 gesprek over klimaatverandering.
Het VR-eigen interactieve element komt hier nog sterker terug omdat de kijker zelf de ruimte om zich heen kan manipuleren, het verhaal kan vorderen via kijkrichting en zelfs kan rondlopen in de wereld van de film. De film maakt je eerst bewust van de installatie waar je in zit om je er vervolgens toch mee te raken. Het is ook mooi dat het geen blind oog naar de wereld houdt en verder dan zijn installatie durft te kijken. Met de integratie van zijn interactiviteit toont Shadowtime complex te zijn. Het gaat verder dan alleen maar de immersie. De film maakt je bewust van jouw positie als ‘immersed’ kijker.
Conclusie
Uiteindelijk is het te kortaf om VR gewoon als verlengstuk van film te zien. Er zijn interessante connecties te leggen als het over montage en camerawerk gaat. Maar vooral met de interactieve kijker is het echt iets anders. Het is een kunstvorm die op zijn best is als de mogelijkheden verkend worden en er niet wordt vastgehouden aan een vergelijking met film. Ik hoop dat dit in de toekomst steeds meer erkend wordt. Deze ontwikkelende kunstvorm verdient misschien wel een plekje buiten de bioscoop.
Maar, aan de andere kant, is het wel goed dat dit soort projecten breder toegankelijk worden door de gevestigde kanalen van de filmfestivals. Dat het ondanks zijn verschillen een overlappend publiek heeft is ook al gebleken. De programma’s van het Nu: reality VR platform, lopen verspreid door Nederland in verschillende filmhuizen. Ten slotte waren veel van de VR-films op het Nederlands Film Festival volledig uitverkocht. Het Imagine Fantastic Filmfestival als Imagine (24 oktober – 3 november) heeft ook al een uitgebreid VR-programma aangekondigd. Dat belooft alleen maar veel goeds voor de toekomst!
